آزواسپرمی
آزواسپرمی (Azoospermia) یک اصطلاح پزشکی است که در صورت عدم وجود اسپرم درانزال یا اسپرم صفر در مردان استفاده می‌شود. آزواسپرمی دارای دو نوع انسدادی و غیرانسدادی می‌باشد. اگر آزواسپرمی به علت انسداد در مجاری اسپرم‌بر باشد به آن آزواسپرمی انسدادی می‌گویند و در صورتی که اسپرم کم، به دلیل کاهش تولید اسپرم توسط بیضه و بر اثر مشکلات هورمونی و تاثیر در تولید اسپرم توسط بیضه‌ها باشد به آن آزواسپرمی غیرانسدادی می‌گویند.
علل ايجاد آزواسپرمی
علل بسیاری، از جمله برخی از شرایط ژنتیکی مانند سندرم کلاین فلتر، درمان‌های پزشکی مانند شیمی درمانی یا پرتودرمانی، مصرف برخی از مواد مخدر، ناهنجاری‌های آناتومیکی مانند واریکوسل و یا عدم وجود مجرای دفران در هر طرف باعث آزواسپرمی می‌شوند. ممکن است مهم‌ترین علت، وازکتومی باشد که از پیوستن اسپرم به مایعات دیگر در انزال جلوگیری می‌کند و در نتیجه مایع منی فاقد اسپرم خواهد بود. با این حال، در بیشتر موارد، آزواسپرمی احتمالاً به دلیل عواملی است که ما به طور کامل نمی‌دانیم، مانند شرایط ژنتیکی، رشد ضعیف بیضه در جنین یا کودک و نیز تاثیر سموم محیطی.
در ۴۰ درصد موارد، آزواسپرمی از نوع انسدادی است. این نوع آزواسپرمی هم می‌تواند مادرزاد و هم می‌تواند اکتسابی باشد. منظور از علل اکتسابی برای مثال التهاب یا عفونت دستگاه تناسلی است. در آزواسپرمی انسدادی برخلاف نوع غیر انسدادی آن امکان فرزند آوری صفر نیست و با روش‌هایی می‌توان امکان بچه دار شدن را افزایش داد. یکی از این روش‌ها لقاح مصنوعی می‌باشد. به جهت این کار، اسپرم‌ها به صورت مستقیم از بیضه برداشته می‌شوند و برای لقاح مصنوعی استفاده می‌شوند. به‌غیر از برداشت مستقیم اسپرم از بیضه، عمل‌های جراحی‌ای نیز وجود دارند که لوله‌های مسدود شده را که باعث آزواسپرمی انسدادی شده‌اند، باز می‌کند. وقتی این عمل ها صورت گرفت اسپرم‌ها به مایع منی راه می‌یابند. در صورتی که این اسپرم‌های راه یافته، به تعداد کافی باشند، حاملگی به صورت طبیعی امکان پذیر است و اگر اسپرم کافی برای حاملگی طبیعی وجود نداشته باشد اسپرم‌ها از مایع منی برداشته و برای لقاح مصنوعی استفاده می شوند.
علائم و نشانه های آزواسپرمی
- ناتواني در باردار کردن شریک زندگی
- افزایش چربی و مو و بافت پستان
- خروج ترشحات آبکی، شفاف یا تقریبا سفید از آلت تناسلی
- حضور توده یا تورم بر روی اسکروتوم که احساسی شبیه کیسه‌ی کرم دارد (واریکوسل)
- استرس یا فشار عاطفی ناشی از ناتوانی در تولید فرزند
- داشتن بیضه های کوچک، نرم، یا غیر قابل لمس
- رگ‌های بزرگ و پیچ خورده که ممکن است در اسکروتوم (واریکوسل) دیده شوند
انواع آزواسپرمی
-
آزواسپرمی قبل از بیضه‌اي (Pretesticular azoospermia):
تولید اسپرم دربیضه ها، تحت كنترل و تحریك مراكز بالاتر در مغز می‌باشد. در قسمتی از مغز به نام هیپوفیز، هورمونی به نام FSH ترشح شده و تولید اسپرم را كنترل می‌كند. اگر بنا به هر دلیلی غده هیپوفیز هورمون FSH ترشح نکند، فرد مبتلا به کاهش تعداد اسپرم و در مواردی مبتلا به آزواسپرمی خواهد شد. این بیماران را می‌توان با تجویز هورمون‌های لازم، درمان كرد. این نوع آزواسپرمی شایع نبوده و فقط ٢ درصد كل موارد آزواسپرم را شامل می‌شود.
-
آزواسپرمی بیضه‌اي (Testicular azoospermia):
در این بیماران بیضه‌ها معمولا غیرطبیعی بوده یا كوچك‌اند و گاه حتی وجود ندارند. از علل آن می‌توان به بیضه نزول نیافته، سابقه بیماری‌های عفونی از قبیل اوریون، مشكلات ژنتیك و …. اشاره كرد. در برخی موارد به‌دنبال شیمی درمانی، رادیوتراپی و غيره نیز آزواسپرمی دیده می‌شود.
آزواسپرمی بیضه ای، شایع‌ترین شكل آزواسپرمی بوده و گاه به عنوان آزواسپرمی غیرانسدادی نیز خوانده می‌شود. تا سال‌های اخیر درمان خاصی برای این قبیل مردان وجود نداشت و تنها راه درمان استفاده از اسپرم یا جنین اهدایی بود. اما در سال‌های اخیر روش‌های جراحی‌های میكروسكوپیك در درمان این مردان استفاده می‌شود. -
آزواسپرمی بعد بیضه ای (Posttesticular azoospermia):
:در این بیماران اسپرم در بیضه تولید شده اما انسداد در راه‌های خروج آن از بیضه، مانع از وجود اسپرم در مایع منی خواهد شد. این قبیل آزواسپرمی در مردانی كه وازكتومی كرده‌اند دیده می‌شود. از علل دیگر آن انسداد مادرزادی در مسیر خروج اسپرم می‌باشد. با توجه به اینكه در این مردان اسپرم به تعداد مناسب ساخته می‌شود لذا می‌توان به‌دنبال نمونه‌برداری از بیضه، از اسپرم‌ها جهت لقاح خارج از رحمی استفاده كرد. در موارد وازكتومی یا مواردی كه در اثر جراحی‌های قبلی، مجاری انزالی بسته شده می‌توان با جراحی ترمیمی اقدام به بازكردن مسیر نمود.
تشخیص آزواسپرمی:
بهترین راه تشخیص آزواسپرمی، انجام یک آزمایش آناليز اسپرم یا همان اسپرموگرام است. اگر زوجی براي مدت طولاني باردار نشوند، وقتی به فوق‌تخصص نازایی مراجعه می‌کنند، پزشک علاوه بر ارزیابی علت ناباروری در خانم‌ها، یک ازمایش اسپرم هم درخواست می‌کند. در صورتی که میزان اسپرم در اسپرموگرام صفر باشد، باید همسر جهت تعیین علت آزواسپرمی بررسی شود. در قدم بعد بیوپسی یا نمونه برداری از بیضه انجام می‌شود. در صورتی که در بافت بیضه، اسپرم وجود داشته باشد، یعنی آزواسپرمی از نوع انسدادی است و در غیر این‌صورت آزواسپرمی از نوع غیر انسدادی است.
درمان آزواسپرمی:
- اگر آزواسپرمی از نوع انسدادی باشد و نتوان انسداد را به روش جراحی برطرف کرد، می‌توان اسپرم را از بافت بیضه استخراج کرده و جهت باروری به روش آی وی اف استفاده کرد.
- اگر در بافت بیضه اسپرم موجود نباشد با توجه به آزمایشات هورمونی و ژنتیکی لازم، مشخص می‌شود که آیا آسیب جدی بیضه وجود دارد یا مشکل از هورمون‌هاست. در صورتی که مشکل هورمونی باشد با تجویز داروهای هورمونی محرک، تولید اسپرم از سرگرفته می‌شود. در صورتی که آسیب جدی و غیر قابل برگشت بیضه تایید شود، درمان ناباروری با استفاده از جنین اهدایی صورت می‌گیرد.
